در تاریخ ۶ فوریه ۲۰۲۵، شرکت خودروسازی ایران‌خودرو، به‌عنوان بزرگ‌ترین خودروساز ایران، رسماً سهام خود را واگذار کرد و گروه قطعات کروز مدیریت بخش عمده‌ای از آن را بر عهده گرفت. این تغییر ظاهراً عادی در مالکیت، در داخل ایران واکنش‌های گسترده‌ای را به همراه داشت. با اینکه کروز خود را به‌عنوان یک شرکت خصوصی معرفی می‌کند، اما بسیاری از کارشناسان و نمایندگان مجلس درباره سابقه، توانایی و قانونی بودن این خرید ابراز تردید کرده‌اند.
این معامله تنها به انتقال مالکیت شرکت محدود نمی‌شود، بلکه مسائل حقوقی، درگیری‌های سیاسی و چالش‌های عمیق صنعت خودروسازی ایران را نیز شامل می‌شود. اما چگونه گروه کروز توانست کنترل ایران‌خودرو را به‌دست بگیرد؟
تاریخچه صنعت خودروی ایران
۱. در سال ۱۹۲۵، پس از به قدرت رسیدن رضا شاه پهلوی، اصلاحات مدرنیزاسیون آغاز شد. یکی از این اقدامات، واردات خودرو از اروپا و آمریکا و تلاش برای ایجاد صنعت خودروسازی در داخل ایران بود.
۲. اولین کارخانه خودروسازی ایران در سال ۱۹۵۸ تأسیس شد و خودروهایی را تحت لیسانس گروه خودروسازی Rootes انگلیس تولید می‌کرد. در دهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰، ایران توانست ظرفیت تولید خودروهای داخلی خود را افزایش دهد.
۳. در همین دوره، شرکت‌های خودروسازی متعددی تأسیس شدند، از جمله:
- ایران ناسیونال (پیشگام ایران‌خودرو)
- سایپا (دومین تولیدکننده بزرگ خودرو در ایران)
- پارس‌خودرو
- صنایع خودروسازی مرتب (از اولین شرکت‌های خودرویی ایران)
- زامیاد و ایران کاوه (شرکت‌های مطرح در تولید خودروهای تجاری)
۴. پس از انقلاب ۱۹۷۹ و درگیری‌های پس از آن، صنعت خودروسازی ایران تقریباً متوقف شد و تا پایان جنگ ایران و عراق در ۱۹۸۸، پیشرفت چشمگیری نداشت. پس از آن، شرکت ایران ناسیونال به ایران‌خودرو تغییر نام داد و به‌عنوان بزرگ‌ترین خودروساز کشور مطرح شد.
۵. در سال ۲۰۱۵، با امضای توافق هسته‌ای (برجام)، خودروسازی ایران وارد دوره‌ای طلایی شد. در سال ۲۰۱۷، تولید سالانه خودرو از ۱.۵ میلیون دستگاه گذشت و برندهای اروپایی مجدداً به بازار ایران بازگشتند. این صنعت ۱.۵٪ از تولید ناخالص داخلی کشور را به خود اختصاص داد.
۶. اما در سال ۲۰۱۸، با خروج دولت ترامپ از برجام و اعمال مجدد تحریم‌ها، صنعت خودروی ایران دوباره دچار بحران شد. محدودیت‌های ارزی و مشکلات ساختاری، این صنعت را در یک چرخه معیوب قرار دادند.
۷. در سال ۲۰۲۴، سه تصمیم بزرگ اقتصادی از سوی دولت وقت ایران، بازار خودروی کشور را متحول کرد:
- آزادسازی واردات خودرو توسط دولت رئیسی
- لغو کنترل قیمت‌ها توسط دولت جدید پزشکیان
- تعیین سهمیه ارزی برای خودروسازان از سوی وزارت صنعت
این سه اقدام، بازار را دچار آشفتگی شدیدی کرد.
نفوذ تدریجی کروز در ایران‌خودرو
گروه قطعات کروز طی سال‌های گذشته، به‌تدریج سهام ایران‌خودرو را خریداری کرده است. این شرکت ابتدا به‌عنوان تأمین‌کننده قطعات وارد صنعت خودروی ایران شد و حدود ۳۰٪ از قطعات موردنیاز ایران‌خودرو را تأمین می‌کرد. سپس با خرید سهام بیشتر و افزایش نفوذ در هیئت‌مدیره، جایگاه خود را تثبیت کرد. پیش از معامله اخیر، کروز حدود ۳۰٪ از سهام ایران‌خودرو را در اختیار داشت و دو کرسی از پنج کرسی هیئت‌مدیره را به خود اختصاص داده بود.
در نهایت، در تاریخ ۶ فوریه ۲۰۲۵، کروز با خرید سهام مدیریتی، کنترل عمده‌ای بر ایران‌خودرو به‌دست آورد. این معامله نتیجه‌ی کشمکش‌های پیچیده‌ی اقتصادی و سیاسی بود.
پرونده‌های حقوقی و ابهامات در معامله
مسیر رشد کروز چندان هموار نبوده است. این شرکت به اتهامات متعددی، از جمله فساد مالی، ارائه قطعات بی‌کیفیت، و دستکاری در قیمت‌گذاری متهم شده است.
در سال ۲۰۲۱، کروز متهم شد که به برادر یکی از رؤسای‌جمهور پیشین ایران رشوه داده تا از نفوذ سیاسی برای حمایت از خود استفاده کند. همچنین، اتهاماتی مبنی بر فروش قطعات نامرغوب، مانند سیستم ترمز ABS و کیسه‌های هوای غیراستاندارد، متوجه این شرکت بوده است.
با این حال، این مشکلات حقوقی مانع از انتقال سهام نشدند. یکی از دلایل اصلی آن، تمایل دولت ایران به خصوصی‌سازی شرکت‌های دولتی و کاهش بار مالی آن‌ها بود. از سوی دیگر، کروز به‌دلیل نفوذ گسترده در صنعت، قوی‌ترین گزینه برای خرید این سهام محسوب می‌شد.
نقش دولت و حمایت‌های پشت‌پرده
خصوصی‌سازی ایران‌خودرو مخالفت‌های زیادی را در داخل ایران به همراه داشت. برخی از نمایندگان مجلس و اقتصاددانان معتقدند که کروز یک شرکت خصوصی واقعی نیست. با این وجود، مقامات دولتی از این معامله حمایت کردند، که باعث شد کروز علی‌رغم چالش‌های قانونی و رقابت‌های داخلی، در این رقابت پیروز شود.
دو روز پیش از برگزاری جلسه انتقال سهام، رسانه‌های ایرانی نامه‌ای را منتشر کردند که نشان می‌داد سران اقتصادی کشور با واگذاری ایران‌خودرو موافقت کرده‌اند. با این حال، در این نامه به نام کروز اشاره‌ای نشده بود. این مسئله باعث شد که کمیسیون رقابت خواستار تأخیر در برگزاری جلسه شود، اما در نهایت، پس از هفت ساعت تأخیر، انتقال سهام انجام شد و کروز برنده‌ی این رقابت شد.
تردیدها درباره آینده‌ی ایران‌خودرو تحت مدیریت جدید
پس از نهایی‌شدن معامله، مدیرعامل ایران‌خودرو به سازمان بورس ایران نامه‌ای ارسال کرد و ادعا کرد که این واگذاری با تخلفات قانونی همراه بوده است. همچنین، برخی از اعضای کمیسیون خودروسازی مجلس، کروز را فاقد صلاحیت لازم برای این خرید دانستند.
با وجود اعتراضات، مقامات ارشد دولت هنوز واکنش شفافی به این معامله نشان نداده‌اند. آنچه واضح است، این است که کروز توانسته با سرمایه‌گذاری بلندمدت، نفوذ سیاسی، و حمایت‌های پشت‌پرده، کنترل ایران‌خودرو را به‌دست آورد.
چالش‌های آینده: آیا کروز می‌تواند ایران‌خودرو را متحول کند؟
با وجود تغییر مدیریت، بسیاری از کارشناسان نسبت به آینده‌ی ایران‌خودرو خوش‌بین نیستند. مشکلاتی مانند تحریم‌ها، ممنوعیت واردات، مداخلات دولتی، و کنترل قیمت‌ها همچنان پابرجا هستند. این مسائل باعث افزایش هزینه‌های تولید، کاهش کیفیت خودروها، و نارضایتی مصرف‌کنندگان شده‌اند.
برخی تحلیلگران معتقدند که راه نجات ایران‌خودرو، همکاری با خودروسازان خارجی و بهره‌گیری از تکنولوژی‌های نوین است. اما با توجه به تحریم‌های بین‌المللی، این سناریو بسیار بعید به نظر می‌رسد. همچنین، توان مدیریتی کروز و سوابق بحث‌برانگیز آن، تردیدهایی را درباره‌ی بهبود عملکرد ایران‌خودرو ایجاد کرده است.
نتیجه‌گیری
آینده‌ی ایران‌خودرو تحت مدیریت جدید، هنوز در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. اما یک نکته مسلم است: این معامله صرفاً یک جابه‌جایی سهام نیست، بلکه نمادی از تحولات گسترده‌تر در روند خصوصی‌سازی در ایران به‌شمار می‌رو
